سجاده های سلوک (جلد 1) گفتار 1-(2)
با نام خداوند عالی اعلی
گفتار اول -(2) :
مناجات با خدا در روایات و عرف متدینان
در عرف و ادبیات دینی ما، اغلب مناجات در مورد نجوا و
سخنان خصوصی انسان با خدا به کار می‌رود و شرایط روحی خاص و شرایط بیرونی ایجاب
می‌کنند که انسان آهسته با خداوند سخن گوید. مثلاً وقتی انسان می‌خواهد در پیشگاه خداوند
به گناهان خود اعتراف کند، چون مایل نیست دیگران از گناهان و عیوب او باخبر شوند،
آهسته در پیشگاه خداوند به گناهانش اعتراف می‌کند و به‌هیچ‌وجه با دادوفریاد
گناهانش را برنمی‌شمارد تا دیگران از آنها مطلع گردند.
همچنین گفت‌وگوهای عاشقانه بین عاشق و معشوق به‌صورت رمزی و خصوصی مطرح می‌شوند و هنگامی که بنده عاشق در برابر معشوق و معبود خود قرار گرفته، آهسته به نجوای با معشوق می‌پردازد و طبع این گفت‌وگوهای عاشقانه و محبت‌آمیز ایجاب نمی‌کند که بلند و به‌گونه‌ای ادا شوند که اغیار از آنها باخبر شوند.
در مقابل مناجات، «ندا» به صدایی گفته می‌شود که بلند و فریادگونه
است که انسان از راه دور کسی را صدا می‌زند و یا از راه نزدیک، ولی نه به‌قصد
رساندن صدا به طرف مقابل، بلکه با انگیزه‌ای دیگر، مانند آرام شدن و تخلیه روانی
صدای خود را بلند می‌کند.
بر این اساس، وقتی انسان خدا را ندا می‌دهد و با صدای بلند
و فریادگونه او را می‌خواند که گرفتاری‌ها و سختی‌ها او را در کمند خود گرفته‌اند
و او برای رهایی از گرفتاری‌ها و سختی‌ها و با ناراحتی خداوند را به فریادرسی خود
فرامی‌خواند. در برابر این دو واژه، «دعا» دارای مفهوم عام و معنایی گسترده است و
به خواستن با هر زبانی و با هر کیفیتی، خواه از راه دور باشد یا نزدیک و خواه بلند
باشد و خواه آهسته، دعا اطلاق می‌گردد.
در آغاز مناجات شعبانیه هر سه واژه «دعا»، «ندا» و «مناجات» به کار رفته است و معصوم (علیه السلام) می‌فرماید:
وَاسْمَعْ دُعَائِی إِذَا دَعَوْتُک وَاسْمَعْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُک وَأَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُک؛(1)
»و بشنو دعایم را آن‌گاه که تو را می‌خوانم و بشنو ندایم را آن‌گاه که تو را ندا می‌کنم و رو به من آور آن‌گاه که با تو مناجات می‌کنم «.
از رسول خدا (صلى الله علیه وآله) روایت شده که حضرت موسی (علیه السلام) در مناجات با خداوند فرمود:
یَا رَبِّ أَ بَعِیدٌ أَنْتَ مِنِّی فَأُنَادِیَک أَمْ قَرِیبٌ فَأُنَاجِیَک فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکرَنِی؛(2)
«خدایا، آیا تو از من دوری تا تو را ندا کنم. یا به من نزدیک هستی تا به نجوای با تو پردازم؟ خداوند به او وحی کرد: من هم‌نشین کسی هستم که مرا یاد کند .»
در روایت دیگری، امیر مؤمنان (علیه السلام) درباره پاره‌ای از فضایل ماه رمضان و مناجات در آن می‌فرمایند:
بَشِّر أَیُهَا الصَّائِمُ فَإِنَّک فی شَهْرٍ صِیامُک فِیهِ مَفْرُوضٌ ونَفَسُک فِیهِ تَسْبیحٌ وَنَوْمُک فِیهِ عِبَادَه وَطاعَتُک فِیهِ مَقْبُولَه وَذُنُوبُک فِیهِ مَغْفُورَه وَأَصْواتُک فِیهِ مَسْمُوعَه وَمناجاتُک فِیهِ مَرْحُومَه؛(3)
«بشارت باد بر تو ای روزه‌دار، همانا تو در ماهی به سر می‌بری که روزه تو در آن واجب است و نفس تو در آن تسبیح و خواب تو در آن عبادت می‌باشد و طاعت تو مقبول خداوند است و گناهانت بخشیده می‌شود و صداها و درخواست‌های تو شنیده می‌شود و مناجات تو مشمول عنایت و رحمت الهی قرار می‌گیرد.»
در توضیح جمله »وأصواتک
فیه مسموعه «باید گفت که گاهی بچه
یا سفیه و یا انسان دون‌پایه‌ای در جمعی سخنی می‌گوید که بدان توجه نمی‌شود. در
این صورت گفته می‌شود که سخن او مسموع نشد، یعنی کسی به سخن او اعتنایی نکرد.
ممکن است بر اثر فاصله و حجابی که گناهان بین انسان خطاکار و خداوند ایجاد کرده،
خداوند اعتنایی و توجهی به درخواست‌های او نکند. اما خداوند در ایام خاص و مبارک،
نظیر ماه مبارک رمضان که بار عام به بندگانش می‌دهد و قول داده که آنان را از لطف
و رحمت واسعه خود بهره‌مند سازد، به صداها و درخواست‌های آنان توجه می‌کند و آنها
را به اجابت می‌رساند و این عنایت الهی حاکی از اهمیت مناجات و تأثیر آن در ایام
خاص است و البته چنان‌که در روایات آمده است، به‌جز ماه مبارک رمضان و ایام خاص،
در اوقات معیّنی نظیر وقت سحر مناجات با خدا دارای اهمیت ویژه است و مورد عنایت و
توجه خاص خداوند قرار می‌گیرد.
امام صادق (علیه السلام) دراین‌باره می‌فرمایند:
وَإِنَّ الْعَبْدَ إِذَا تَخَلَّى بِسَیِّدِهِ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ [الْمُظْلِمِ] وَنَاجَاهُ أَثْبَتَ اللَّهُ النُّورَ فِی قَلْبِهِ، فَإِذَا قَالَ: یَا رَبِّ یَا رَبِّ، نَادَاهُ الْجَلِیلُ جَلَّ جَلَالُهُ: لَبَّیْک عَبْدِی سَلْنِی أُعْطِک وَتَوَکلَ عَلَیَّ أَکفِک. ثُمَّ یَقُولُ جَلَّ جَلَالُهُ لِمَلَائِکتِهِ: یَا مَلَائِکتِی، انْظُرُوا إِلَى عَبْدِی فَقَدْ تَخَلَّى بِی فِی جَوْفِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ وَالْبَطَّالُونَ لاهُونَ وَالْغَافِلُونَ نِیَامٌ اشْهَدُوا أَنِّی غَفَرْتُ لَهُ؛(4)
«هنگامی که بنده در نیمه‌شب با مولای خویش خلوت می‌کند و به رازونیاز با او مشغول می‌گردد، خداوند نور را در قلبش می‌گستراند. پس وقتی گفت: پروردگارا، پروردگارا، خداوند صاحب جلالت و عظمت در پاسخ او می‌فرماید: لبیک بنده من،درخواست کن تا به تو عطا کنم و بر من توکل کن تا تو را کفایت کنم. سپس خداوند به فرشتگان خود می‌فرماید: ای فرشتگان من، بنگرید به بنده‌ام که در حالی در نیمه‌شب تاریک با من خلوت کرده که خوش‌گذرانان بیهوده‌کار به لهو و لعب مشغولند و غافلان در خواب فرورفته‌اند. گواه باشید که من او را مشمول مغفرت خویش قرار دادم ».
ادامه دارد ...
1. مفاتیح الجنان، مناجات شعبانیه.
2. حرّ‌عاملی، وسائل الشیعه، ج1، ابواب احکام الخلوه، باب7، ص311، ح820 .
3. شیخ صدوق، فضائل الاشهر الثلاثه، ص109.
4. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج5، ص207.
